آثار نواخته شده توسط ابوالحسن‌خان صبا با ساز سه‌تار از اهمیت تاریخی و موسیقایی فراوانی برخوردار هستند. اهمیت تاریخی سه‌تار وی در آن است که وی از جمله نوازندگان سه‌تارِ چهار دهه ابتدایی قرن حاضر است که اثری از سه‌تار باقی گذاشته است و نواخته های او با سه‌تار (در کنار آثار به جا مانده از احمد عبادی در دهه ۱۳۳۰) حجم عظیمی از نواخته‌های سه‌تار در دهه های ابتدایی قرن را شامل میشوند. به طور خلاصه، آثار به جا مانده از سه‌تار وی (صرفنظر از نواخته های موچول خانم پروانه و تک صفحه‌ی احمد عبادی با رضاقلی میرزا ظلی) از قدیمی‌ترین اصوات و آثار به جا مانده از سه‌تار هستند. اهمیت موسیقایی سه‌تار وی نیز در آن است که وی یکی از حافظان و آموزگاران اصلی ردیف موسیقی دستگاهی و سه‌تار در نیمه اول قرن ۱۴ میباشد و به نوعی زنجیره و پلی کلیدی میان سه‌تارنوازی در عصر قاجار و عصر حاضر است. آثار وی به عنوان کسی که از دانش بزرگانی چون میرزاعبدالله فراهانی، آقامیرزاحسینقلی، درویش‌خان، حسین‌خان هنگ‌آفرین، علی‌اکبرخان شاهی، حسین‌خان اسماعیل زاده، حاجی‌خان ضرب‌گیر، و کلنل علی‌نقی‌خان وزیری به صورت مستقیم و غیرمستقیم بهره‌مند بوده و با دیگر اساتید معاشرت دائم داشته و همچنین کسی که پیوسته ذوق و سلیقه شخصی خود را در موسیقی به‌کار گرفته و پیوندی دوباره میان موسیقی محلی و موسیقی دستگاهی ایران برقرار کرده، دارای اهمیت فراوانی هستند. آثار به جا مانده از سه‌تار صبا همانگونه که روایاتی دسته اول از موسیقی و سه‌تارنوازی در دوره‌ی قاجار هستند، نمونه‌هایی از نحوه اعمال سلیقه و ذوق شخصی در موسیقی (چه از منظر آموزش و چه از منظر خلاقیت موسیقایی) به شکل اصولی می‌باشند.
اولین آثار به جای مانده از نوازندگی ابوالحسن صبا بصورت تکنوازی به ضبط‌های وی همراه با ارکستر مدرسه عالی موسیقی به رهبری کلنل وزیری میباشد و صبا ارکستر را با ویولن خود همراهی کرده است و بعضی اوقات در میانه صفحه به تکنوازی پرداخته (اجرای قطعه زردملیجه در صفحه ی تصنیف ای وطن با صدای بانو روح‌انگیز که در سال ۱۳۰۸ ضبط شده است. متأسفانه به علت مسائل تکنیکی که ضبط صدای سه‌تار را تا حدی در مقایسه با سایر سازها دشوار می‌ساخته، تمامی آثاری که از نوازندگی صبا بر روی صفحات سنگی (۷۸ دور) ضبط شدهاند، محدود به ساز ویولن میباشد. از آنجایی که فهرست نسبتا کاملی از آثار به جامانده از ویولن صبا بر روی صفحات سنگی شرکتی توسط محمدرضا شرایلی منتشر شده، نگارنده ترجیح داده است که به بخش ناپرداخته‌ای از آثار صبا بپردازد. نگارنده در این مقاله فهرستی نسبتاً کامل از آثار به جامانده از سه‌تار صبا که تا به امروز یافت و شنیده شدهاند ارائه خواهد داد. اولین هدف این مقاله، ایجاد فهرست راهنمایی خواهد بود که مخاطبان و پژوهشگران بتوانند بر اساس آن آثار سه‌تارنوازی صبا را جست‌وجو کنند. دومین هدف رسم تصویری کلی از میزان آثار پیداشده از سه‌تار صبا و همچنین چگونگی و میزان همکاری صبا با دیگر هنرمندان میباشد. نگارنده در جایی دیگر به آثار به جای مانده از ویولن صبا که به صورت خصوصی ضبط‌شده‌اند خواهد پرداخت.
لازم به ذکر است که کلیه آثار سه‌تارنوازی صبا که تا به امروز یافت شدهاند و نگارنده آنها را شنیده و به آنها دسترسی داشته است محدود به ضبط‌های محفلی یا خصوصی بوده و بر روی نوارهای مغناطیسی موسوم به نوار ریل ضبط شدهاند. این احتمال وجود دارد که در آینده آثار دیگری از سه‌تار صبا بر روی نوارهای ریل، صفحات سنگیِ خانگی، و یا نوارهای ضبط سیمی یافت شوند. این نکته را نیز باید در نظر داشت که صبا هیچگاه در رادیو سه‌تار ننواخته است، زیرا برخلاف ویولن که آنرا بیشتر ساز معیشت و کار خود میدانسته، به سه‌تار نگاهی عرفانی داشته و آنرا تنها در خلوت و یا در جمع نزدیک‌ترین دوستان خود مینواخته. کلیه آثار باقی مانده از سه‌تار وی، چه آنهایی که یافت شده و چه آنهایی که یافت خواهند شد، همگی به شکل خصوصی و خانگی ضبط شدهاند
[جدول]
[برای ملاحظۀ جدول لطفاً به نشریه مراجعه فرمایید]
در ادامه، نگارنده شرحی توصیفی و زمانی از آثار فهرست بالا تهیه کرده است. لازم به ذکر است که مقصود از شرح توصیفی و زمانی این آثار، تفسیر و تحلیل موسیقایی آثار به جا مانده از سه‌تار صبا نمیباشد، بلکه صرفا کاربردی توصیفی دارد و برای تشخیص آثار از یکدیگر و همچنین مقایسه میزان تکنوازی، جواب آواز، و گروه‌نوازی در آثار سه‌تارنوازی صبا میباشد. نگارنده همچنین تمامی اشعار به کار رفته در آثار فوق را استخراج کرده است که عمل تشخیص آثار از یکدیگر و یا حتی بازنوازی و بازخوانی آثار توسط هنرمندان را راحت‌تر کرده باشد.
- سه گاه:
۰۰:۰۰-۰۰:۳۸ جملات آوازی (درآمد)
۰۰:۳۸-۰۲:۱۱ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۲:۱۱-۱۷:۰۰ ادامه جملات آوازی
- چهارگاه:
۰۰:۰۰-۰۰:۳۲ جملات آوازی (درآمد)
۰۰:۳۲-۰۱:۵۰ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۱:۵۰-۱۲:۳۰ ادامه جملات آوازی
۱۲:۳۰-۱۳:۵۰ جملات ضربی
- افشاری: (۲۰ اردیبهشت ۱۳۳۵ – منزل دکتر پزشکان)
۰۰:۰۰-۰۶:۰۰ جملات آوازی
- بیات اصفهان ۱:
۰۰:۰۰-۰۲:۱۵ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۲:۱۵-۰۴:۰۴ جملات آوازی
۰۴:۰۴-۰۴:۴۰ جملات ضربی
۰۴:۴۰-۰۶:۱۰ جملات آوازی
- بیات اصفهان ۲: (تقدیم به نایب– منزل دکتر پزشکان)
۰۰:۰۰-۰۱:۲۴ جملات آوازی
۰۱:۲۴-۰۲:۲۶ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۲:۲۶-۰۴:۳۸ ادامه جملات آوازی
۰۴:۳۸-۰۵:۱۲ جملات ضربی
۰۵:۱۲-۰۸:۱۲ ادامه جملات آوازی
۰۸:۱۲-۰۸:۵۵ جملات ضربی
۰۸:۵۵-۱۰:۲۹ ادامه جملات آوازی
۱۰:۲۹-۱۲:۱۰ قطعه ضربی (ملودی تصنیف بت چین)
- بیات اصفهان ۳: (۲۴ اسفند (احتمالا ۱۳۳۴) خانه آقای سلیمی(؟) به اتفاق دکتر پزشکان و همسرانشان)
۰۰:۰۰-۰۰:۵۰ جملات آوازی
۰۰:۵۰-۰۱:۱۵ توضیح در مورد شب ضبط قطعه
- نوا:
۰۰:۰۰-۰۰:۳۲ جملات آوازی (درآمد)
۰۰:۳۲-۰۲:۱۵ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۲:۱۵-۰۷:۵۸ ادامه جملات آوازی
۰۷:۵۸-۰۸:۴۵ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۸:۴۵-۱۲:۵۸ ادامه جملات آوازی
۱۲:۵۸-۱۵:۲۰ قطعه ضربی (ملودی تصنیف رفتم در میخانه)
- چهارگاه: سه تار و آواز خود صبا
۰۰:۰۰-۰۱:۵۸ قطعه ضربی (چهارمضراب) (یک نفر وی را با زدن بر روی میزی همراهی میکند.)
۰۱:۵۸-۰۷:۱۰ ساز و آواز (شعر از خواجوی کرمانی)
پیش صاحب‌نظران ملک سلیمان باد است
بلکه آن است سلیمان که ز ملک آزاد است
اینکه گویند که در(بر) آب نهادست جهان
مشنو ای خواجه، که چون درنگری بر باد است
خیمه انس مزن بر در این کهنه رباط
که اساسش همه بی‌موقع و بی‌بنیاد است
دل در این پیرزن عشوه‌گر دهر مبند
کاو عروسی‌ست که در عقد بسی داماد است
خاک بغداد به خون خلفا میگرید
ورنه این شط روان چیست که در بغداد است
۰۷:۱۰-۱۰:۴۰ جملات آوازی
۱۰:۴۰-۱۲:۲۵ تصنیف صورتگر نقاش چین (اشعار از سعدی و امیرخسرو دهلوی)
صورتگر نقاش چین، رو صورت یارم ببین
یا صورتی برکش چنین، یا ترک کن صورت‌گری
آفاق را گردیده‌ام، مهر بتان سنجیده‌ام
بسیار خوبان دیده‌ام، اما تو چیز دیگری (۲)
۱۲:۲۵-۱۳:۴۰ رنگ ناز (اثر کلنل علی‌نقی‌خان وزیری)
- ابوعطا: سه تار و آواز خود صبا
۰۰:۰۰-۰۱:۵۰ جملات آوازی (درآمد)
۰۱:۵۰-۰۳:۱۲ ساز و آواز (شعر از حافظ)
سحرم دولت بیدار به بالین آمد
گفت برخیز که آن خسرو شیرین آمد
قدحی درکش و سرخوش به تماشا بخرام
تا ببینی که نگارت به چه آیین آمد
۰۳:۱۲-۰۵:۳۰ جملات آوازی
۰۵:۳۰-۰۶:۴۴ ساز و آواز (حجاز)
گریه آبی به رخ سوختگان بازآورد
ناله فریادرس عاشق مسکین آمد
مرغ دل باز هواخواه کمان ابرویی‌ست
که کمین صیدگه‌اش جان و دل و دین آمد
شادی یار پری‌چهره بده باده ناب
که می لعل دوای دل غمگین آمد
۰۶:۴۴-۰۹:۰۵ قطعه ضربی و تصنیف (شعر از خود صبا)
می‌خوام برم بال پشت بوم و بال پشت بوم و بال پشت بوم (مقصود همان بالا پشت بام است.)
- ترسم از راه پلکون و راه پلکون و راه پلکون
چه خبره ای آقایون و ای آقایون و ای آقایون
بالا پشت بوم میگن از اون و میگن از اون و میگن از اون
(شباهت تلفظ "از اون" و "اذون(اذان)" عمدی بوده است.)
- ماهور: سه تار و آواز خود صبا
۰۰:۰۰-۰۴:۲۰ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۴:۴۳-۱۷:۳۰ جملات آوازی (درآمد)
۱۷:۳۰-۱۹:۲۵ تصنیف اول (شعر از شیخ بهایی)
ای تیر غمت را دل عشاق نشانه
جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه
حاجی به روی کعبه و ما طالب دیدار
او خانه همی جوید و ما صاحب خانه
هر در که زنم صاحب آن خانه توئی تو
مقصود من از کعبه و بتخانه توئی تو (۲)
مقصود تویی، کعبه و بتخانه بهانه
۱۹:۲۵-۲۰:۲۰ تصنیف دوم (شعر از حافظ)
عشق تو آتش جانا، زد بر دل من
بر باد غم داد عشقت آب و گل من
وصل تو مشکل مشکل، کش نیست و آسان
یارب کن آسان آسان این مشکل من (۳)
۲۰:۲۰-۲۱:۰۰ قطعه ضربی
- شور: ساز و آواز خود صبا
۰۰:۰۰-۰۳:۰۰ تصنیف چهره به چهره (شعر از طاهره قره‌العین)
تا به تو افتدم نظر(۲)
چهره به چهره، رو به رو (۲)
شرح دهم غم تو را (۲)
نکته به نکته، مو به مو (۲)
می‌رود از فراق تو (۲)
خون دل از دو دیده‌ام
دجله به دجله، یم به یم (۲)
چشمه به چشمه، جو به جو (۲)
مهر تو را دل حزین
بافته بر قماش جان
رشته به رشته، نخ به نخ
تار به تار، پو به پو
۰۳:۰۰-۰۳:۲۷ جملات آوازی
- شور: ساز و آواز خود صبا
۰۰:۰۰-۰۰۵۷ جملات ضربی
۰۰:۵۷-۰۱:۳۸ جملات آوازی
۰۱:۳۸-۰۶:۱۲ ساز و آواز (شعر از حافظ )
خرمن صبر من سوخته‌دل داد به باد (۲)
چشم مست تو که بگشاد کمین از پس و پیش
گر چلیپای سر زلف ز هم بگشایی (۲)
بس مسلمان که شود فتنه تو کافرکیش
اگر غم لشگر انگیزد، که خون عاشقان ریزد
من و ساقی به هم تازیم (و بنیادش براندازیم) (۲)
پس زانو منشین، غم بیهوده مخور
که ز غم خوردن تو، رزق نگردد کم و بیش
۰۶:۱۲-۱۲:۰۰ قطعه ضربی (گریلی)
- آ) افشاری: به همراهی آواز اسماعیل ادیب‌خوانساری، تنبک حسین تهرانی، و نی حسن کسائی (منزل خود صبا ۱۳۳۴)
۰۰:۰۰-۰۱:۵۵ قطعه ضربی (سه‌نوازی با حسن کسائی و حسین تهرانی)
۰۱:۵۵-۰۲:۵۰ جملات آوازی-درآمد (تکنوازی صبا)
۰۲:۵۰-۰۴:۲۰ جملات آوازی (دونوازی صبا و حسن کسائی)
۰۴:۲۰-۰۵:۲۵ جملات آوازی (تکنوازی صبا)
۰۵:۲۵-۰۹:۵۵ جملات ضربی (سه‌نوازی صبا و حسین تهرانی و حسن کسائی)
۰۹:۵۵-۱۰:۳۳ جملات آوازی (دونوازی صبا و حسن کسائی)
۱۰:۳۳-۲۰:۳۰ ساز و آواز اسماعیل ادیب‌خوانساری و صبا و کسائی (شعر از سعدی)
هرکه عشق اندر او کمند انداخت (۲)
به مراد وی‌اش بباید ساخت
هیچ مصلح به کوی عشق نرفت
که نه دنیا و آخرت درباخت
هرکه عاشق نگشت مرد نشد
نقره فایق نگشت تا نگداخت
آفرین بر زبان(کلام) شیرینت (۲)
کاین همه شور در جهان انداخت
ب) افشاری: به همراهی آواز منوچهر همایون‌پور، تنبک حسین تهرانی، و نی حسن کسائی (منزل خود صبا ۱۳۳۴)
۰۰:۰۰-۰۹:۲۲ ضربی‌خوانی منوچهر همایون پور (به همراهی ساز صبا، تهرانی، و کسائی)
(شعر اول از غبار همدانی)
مه من سر برآر از برج محمل
که شب تار است و گم شد راه منزل
مران ای ساربان اشتر که اینجا
خر و بار من افتادست در گل
شب تاریک که مهتابم نیومد
نشستم تا سحر خوابم نیومد
نشینم تا سر صبح قیامت
قیامت اومد و یارم نیومد
مست و خرابم کن
مست شرابم کن
چون طرهات ای مو
در پیچ و تابم کن
شادم که عمرم به راهش ... میکنم
شادم که ..... میکنم
با عشق او روز و شب با غمی سرخوشم
... من این خاک سر میکنم
نرگس فتان او که میکند گفت و گو
با دل زار من، دو چشمان خون‌بار من
بهار دل گشته خزان
صبا به گوشش برسان
اینچنین ها مکن
ناز بی‌جا مکن
(تصنیف کردی بیستون "آی برار چم هاتی". قسمت کردی شعر نامفهوم. شعر از جوانشیر)
ای ساقی هستی، ما را بس این مستی
پیمان نپایی تو، پیمانه بشکستی
کی تو آشنا گردی، گرد وفا گردی (۲)
در دام آن صیاد، من رفته‌ام از یاد (۲)
او رفته چون شیرین، من مانده چون فرهاد
آه دل پناه من، بیستون گواه من (۲)
۰۹:۲۲-۱۰:۱۷ جملات ضربی (سه‌نوازی صبا و حسین تهرانی و حسن کسائی)
- ابوعطا: به همراهی تنبک و آواز حسین تهرانی، آواز منوچهر همایون‌پور، آواز و نی حسن کسائی. (ساعت ۲ پس از نیمه شب جمعه ۳ام آبان ماه (احتمالا ۱۳۳۴) در منزل خود صبا ضبط شده است. دکتر پزشکان و همسرشان، حسین قوامی، و منتخب اسفندیاری(همسر استاد صبا) نیز در محفل حضور دارند.)
۰۰:۰۰-۰۱:۲۸ قطعه ضربی (سه‌نوازی با حسن کسائی و حسین تهرانی)
۰۱:۲۸-۰۸:۴۵ تصنیف "در کنج دلم" با آواز منوچهر همایون‌پور و نوازندگی صبا، تهرانی، و کسائی (شعر از پژمان بختیاری)
در کنج دلم عشق کسی خانه ندارد
کس جای در این کلبه‌ی ویرانه ندارد
دل را به کف هرکه نهم باز پس آرد
کس تاب نگهداری دیوانه ندارد
در بزم جهان جز دل حسرت‌کش ما نیست
آن شمع که می‌سوزد و پروانه ندارد (۲) (همراهی همگان در خواندن دوباره این مصرع)
تا چند کنی قصه‌ی اسکندر و دارا
ده روزه‌ی عمر این همه افسانه ندارد (همراهی همگان در خواندن این مصرع)
در انجمن عقل‌فروشان ننهم پای
دیوانه سر صحبت فرزانه ندارد
۰۸:۴۵-۲۰:۰۰ ضربی‌خوانی حسین تهرانی به همراهی ساز صبا و کسائی (اشعار از حافظ، عارف قزوینی، و سعدی)
ای پادشه خوبان، داد از غم تنهایی
جان بی تو به لب آمد، (وقت است که تو بازآیی) (۳)
مشتاقی و مهجوری، دور از تو چنانم کرد
کز دست بخواهد شد، (پایاب شکیبایی) (۳)
دایم گل این بستان، شاداب نمی‌ماند
دریاب ضعیفان را، در وقت توانایی (۲)
دیشب گلهی زلفش، با باد صبا گفتم
گفتا غلطی، بگذر زین فکرت سودایی
-----------------------------------
نمی‌دانم چه در پیمانه کردی
تو لیلی‌وش مرا دیوانه کردی
چه شد اندر دل من جا گرفتی
مکان اندر در دل ویرانه کردی
-----------------------------------
من ندانستم از اول که تو بی‌مهر و وفایی
عهد نابستن از آن به که ببندی و نپایی
دوستان عیب کنندم که چرا دل به دادم
باید اول به تو گفتن که چنین خوب چرایی
-----------------------------------
مصلحت نیست که از پرده برون افتاد راز
ورنه در مجلس رندان خبری نیست که نیست (۲)
-----------------------------------
گفتم غم تو دارم، گفتا غمت سرآید
گفتم که ماه من شو، (گفتا اگر برآِید) (۲)
گفتم دل رحیم‌ات کی عزم صلح دارد
گفتا مگوی با کس، (تا وقت آن درآید) (۲)
-----------------------------------
هرکسی را هوسی در سر و کاری در پیش
من بیچاره گرفتار هوای دل خویش
هرگز اندیشه نکردم که تو با من باشی (۲)
چون به دست آمدی ای لقمه از حوصله بیش (۲)
۲۰:۰۰-۲۰:۴۰ آواز حسن کسائی با سه‌تار صبا (شعر از فهمی استرآبادی یا قصاب کاشانی)
شبم به محنت و روزم به انتظار گذشت
تمام مدت عمرم به انتظار گذشت
۲۰:۴۰-۲۱:۴۹ ضربی‌خوانی حسین تهرانی به همراهی ساز صبا و کسائی
ای که به پیش روی تو، سرو چمن خجل شده
سوسن و گل به پیش تو، بندهی منفعل شده
تا به کی در غمت بسوزم
تا به کی در غمت گدازم
سوزم و سازم و بسازم
۲۱:۴۹-۲۲:۴۵ آواز حسن کسائی با سه‌تار صبا (شعر از سعدی)
مجلس تمام گشت و به آخر رسید عمر
ما همچنان در اول وصف تو مانده‌ایم (۲)
۲۲:۴۵-۲۳:۲۲ ضربی‌خوانی حسین تهرانی به همراهی ساز صبا و کسائی
خدا گر ز حکمت ببندد دری
ز رحمت زند قفل محکم‌تری
۲۳:۲۲-۲۳:۵۰ تکنوازی صبا بر اساس ملودی قسمت آخر ضربی‌خوانی
۲۳:۵۰-۲۴:۳۷ توضیحی مختصر از زبان خود صبا در رابطه با این نوار
- افشاری: به همراهی تنبک و آواز حسین تهرانی
۰۰:۰۰-۰۲:۰۳ قطعه ضربی
۰۲:۰۳-۰۸:۱۸ جملات آوازی
۰۸:۱۸-۱۲:۲۵ ساز و آواز (شعر از سعدی)
تندرستان را نباشد درد ریش (۲)
جز به هم‌دردی نگویم درد خویش
گفتن از زنبور بی‌حاصل بود (۲)
با یکی در عمر خود ناخورده نیش (۲)
سوز من با دیگری نسبت مکن (۲)
من (او) نمک بر دست و من بر عضو ریش(۲)
۱۲:۲۵-۱۳:۵۵ ضربی‌خوانی (شعر از نظامی گنجوی)
مائیم کجا، تو کجائیم (شعر اصلی "آیا تو کجا و ما کجائیم" میباشد که اینجا غلط خوانده میشود)
تو زان که و ما تورائیم
مائیم و نوای بی نوائی
بسم لله اگر حریف مائی (۲)
۱۳:۵۵-۱۴:۵۳ ادامه جملات آوازی
۱۴:۵۳-۱۸:۳۹ ضربی‌خوانی (اشعار به ترتیب از ابوالقاسم عارف قزوینی و حافظ)
نمی‌دانم چه در پیمانه کردی
تو لیلی‌وش مرا دیوانه کردی
چه شد اندر دل من جا گرفتی
مکان اندر دل ویرانه کردی
جانم ویرانه کردی
حبیب ویرانه کردی
عزیز ویرانه کردی
چه شد اندر دل اندر دل من جا گرفتی
مکان اندر دل اندر دل ویرانه کردی
-----------------------------------
خواهم شدن به بستان، چون غنچه با دل تنگ
وان جا به نیک‌نامی پیراهنی دریدن (۲)
فرصت شمار صحبت کز این دوراه منزل (۲)
چون بگذریم، دیگر نتوان به هم رسیدن
۱۸:۳۹-۲۰:۳۳ قطعه ضربی
- شور: به همراهی تنبک و آواز حسین تهرانی
۰۰:۴۵-۰۲:۳۵ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۲:۳۵-۰۶:۵۲ ادامه جملات آوازی
۰۶:۵۲-۱۱:۳۲ ضربی‌خوانی (اشعار به ترتیب از حافظ و وحشی بافقی)
بود آیا که در میکده‌ها بگشایند
گره از کار فروبسته‌ی ما بگشایند
اگر از بهر دل زاهد خودبین بستند
دل قوی دار که از بهر خدا بگشایند
در میخانه ببستند، خدایا مپسند (۲)
که در خانه تزویر و ریا بگشایند
دگری جز تو مرا این همه آزار نکرد
جز تو کس در نظر خلق مرا خوار نکرد
گر غرض مردن من هست، پس از مردن تو
مردم، آزار مکش از پس آزردن من (۲)
۱۱:۳۳-۱۶:۵۵ جملات آوازی
- شور: به همراهی تنبک و آواز حسین تهرانی
۰۰:۰۰-۰۳:۵۸ قطعه ضربی (گریلی هشتری)
۰۳:۵۸-۰۶:۰۷ جملات آوازی
۰۶:۰۷-۰۷:۵۸ ساز و آواز (شعر از حافظ)
مصلحت نیست که از پرده برون افتد راز (۲)
ور نه در مجلس رندان خبری نیست که نیست
۰۷:۵۸-۰۹:۴۵ جملات آوازی
۰۹:۴۵-۱۶:۳۲ ضربی‌خوانی (اشعار به ترتیب از مهدی اخوان ثالث، ؟، ؟، و سعدی)
من با تو نگویم که تو پروانه‌ی من باش
چون شمع بیا روشنی خانه‌ی من باش
در خانه من رونق اگر نیست، صفا هست
یک چندبیا رونق کاشانه من باش (۲)
من یاد تو را سجده برم ای صنم اکنون (۲)
یک چند بیا خود بت بتخانه من باش (۲)
اگر دل می‌بری جانا، روا باشد که دلداری
میان دلبران الحق، به دل بردن سزاوارای
دلا دیشب چه می‌کردی
تو در کوی حبیب من
الهی خون شوی ای دل
تو هم گشتی رقیب من (۳)
ای خدا یار مرا کشت گرفتارش کن
ز ره قدر تو چند روز بیمارش کن
سر و کارش به طبیبان دغل‌باز انداز
یا که از حال من زار خبردارش کن
(با آواز صبا)
من چرا دل به تو دادم که دلم می‌شکنی
یا چه کردم که نظر نیز به من می‌نکنی (۲)
۱۶:۳۲-۲۰:۰۰ قطعه ضربی
- سه‌گاه: به همراهی آواز حسین قوامی (۸ اسفند ۱۳۳۴ منزل حسین قوامی)
۰۰:۰۰-۰۰:۵۱ قطعه ضربی (چهارمضراب)
۰۰:۵۱-۰۳:۲۳ ساز و آواز فکاهی (شعر نامفهوم)
۰۳:۲۳-۰۴:۱۵ جملات آوازی (تکنوازی)
(در انتهای نوار گفته میشود: آوازی گرد و مربع از فاخته، به یادگار بماند-مزخرفاتی چند از فاخته در سه‌گاه)
نتیجه گیری:
تعداد آثاری که تاکنون از سه‌تارنوازی ابوالحسن‌خان صبا یافت شده است، به ۱۸ عدد میرسد و دربرگیرنده مایه‌های ماهور، چهارگاه، سه‌گاه، شور، نوا، ابوعطا، افشاری، و بیات اصفهان میباشد. همانطور که در بالاتر ذکر شد، احتمال اینکه آثار دیگری از سه‌تارنوازی صبا بر روی صفحات سنگی خصوصی، نوارهای ریل مغناطیسی، و نوارهای ضبط سیمی وجود دارد. امید است که فهرست ارائه شده از آثار، پژوهشگران را در پیدا کردن این آثار و مطالعه و تحلیل آنها و همچنین یافت آثار دیگری از صبا یاری رساند.
افزودن دیدگاه جدید