زمستان نامه ۱۳۹۹

آنچه در این شماره میخوانید:

 

 

"مکتب صبا" زاییده تلاقی دو تلقّی از «نوگرایی» و «نوزایی» موسیقی در دو دوره تاریخی است. یکی خلق گونه ای نو از کارگان موسیقی ایرانی به دست و اندیشه «ابوالحسن خان صبا» و دیگری بازآفرینی، ترجمان و تألیف این کارگان خلوت و جلوت یافته از آستین و اثر رواییِ یک «روایتگر معاصر».

ضرورت تولید محتوای فاخر و مستند و معلوم و بدور از هیجانات عاطفی و روایات احساسی از الزامات روز و جامعۀ توسعه یافته امروز است. متأسفانه در شهر شبکه‌ها و در دنیای مجاز اکنون حشویات زیاد و کشفیات قلیل گشته اند و تشخیص برای مخاطبِ مشتاق، ثقیل. بدین روی، این دفتر با رویکردی هدفمند و در قالب بافت کلامی منسجمی در جهت شرح و بسط موسیقی ایرانی بطور اعم و «ردیف موسیقی صبا» بطور اخص به زعم تعدادی از پژوهندگان و علاقمندان گشوده شد.

فصلنامه "مکتب صبا"، نشریه‌ایست داخلی، که با خرد و تلاش جمعی به قلم گروهی از نویسندگان همکار و آزاد بهم رسیده است. در این مجموعه تلاش می‌گردد، اسلوب (طرز) علمی پیشه شود و سعی بر شناخت و گسترش معلومات معقول در حوزه موسیقی ایرانی، بدون وابستگی به هیچ خط‌مشی فکری و فارغ از خط‌کشی های سنتی-غیرسنتی، کلاسیک-مدرن، متحجر-مترقی، بدور از تکثّر آراء و تضارب دیدگاه‌ها به ارائه مطلب مبادرت ورزیده شود. این مجله در بر گیرندۀ مطالبی چون: مقالات علمی، مفاهیم بنیادین، تجزیه و تحلیل ردیف صبا، مبانی و اصول اجرای موسیقی ایرانی، تاریخ شفاهی و... می باشد.

روش ارائه و نحوه نشر این اثر (بولتن) بصورت الکترونیکی است و در هر فصل یک شماره تولید و در اختیار قرار می‌گیرد. بدیهی‌ست، مسئولیت علمی و فنی مقالات و محتوای ارائه شده در این نشریه برعهده نویسندگان آن مطالب می‌باشد. همچنین تیم اجرایی "مکتب صبا" به گرمی پذیرای حضور همه عزیزانی‌ست که علاقمند به همکاری در بخش‌های مختلف نشریه بوده و از ارائۀ ایده‌های اثربخش با اشتیاق استقبال می‌نماید.

در پایان از همه کسانی که در طراحی، اجرا، تولید محتوا، ارسال مقاله و ارائه پیشنهادات سازنده خود برای ظهور و حضور این شماره ما را یاری رسانده‌اند صمیمانه تشکر می‌نمایم. امید است که با راهنمایی شما عزیزان و راهگردانی اساتید همراه، "مکتب صبا" به اهداف موصوف خود دست یابد.

۲۹ آذر ماه ۱۳۹۹
عباس حمزوی

در این شماره می خوانید

مقدمه

موسیقی در کنار زبان و گفتار اولین پدیده‌ی صوتی است که مختص انسان فرض شده است. چگونگی درک و دریافت موسیقی سؤالی است که ذهن روان‌شناسان و بیولوژیست‌ها را در کنار موسیقی‌شناسان برای سال‌های زیادی اشغال کرده است. تحقیقات چشمگیری که درنیمه‌ی دوم قرن بیستم تحت تأثیر تحقیقات زبان‌شناسی در این مورد انجام گرفت، بسیاری از نقاط تاریک را در مورد چگونگی ادراک موسیقی روشن کرد و به یکی از معماهای بزرگ موسیقایی یعنی "موزیکالیته" نیز پاسخ نسبتاً روشنی داد.

بحث و تأمل در مورد موزیکالیته از چندین نقطه نظر دارای اهمیت است. همانطور که میدانیم "موسیقایی بودن" و یا موزیکالیته به معنی:

...

سه تار امروزی علی‌رغم نامی كه از گذشته برایش به یادگار باقی مانده دارای چهار وتر است، كه به چهارگوشی در انتهای دسته ساز متصل می گردند. وترهای سه تار از بالا به پایین بدین ترتیب هستند؛

وتر بم با سیمی به قطر تقریبی۳۵- ۲۵ میكرون از جنس برنج. وتر مشتاق(زنگ) با سیمی به قطر تقریبی۲۰ ـ ۱۸ میكرون از جنس فولاد. وتر زیر با سیمی به قطرتقریبی ۲۰ ـ ۱۸ میكرون از جنس برنج. وتر حاد با سیمی به قطر تقریبی ۲۰ ـ ۱۸ میكرون از جنس فولاد.

چنین به نظرمی‌رسد، اضافه شدن چهارمین وتر به سه تار توسط مشتاق علیشاه را ، برای اولین بار نوازنده برجسته سه تار ابوالحسن صبا بیان نموده باشند. به نظرمی‌رسد دیگر منابعی...

بیان موسیقایی، که گاهی به مفهوم "مکتب" و یا تلویحاً "سبک" هم از آن یاد می ­کنند، دارای اجزاء و شناسه­ های متعددی است که در سه حوزه ­ی کلی: وزنی، نغمگی و اجرایی قابل بررسی هستند:

در حوزه­ ی زمانی (وزنی) هرآنچه دررابطه با وزن، زمان­بندی، ضرب، تأکیدات، بازه ­های زمانی، سرعت موسیقی و امثال آن باشد، جای می ­گیرد. حوزه ­ی نغمگی خصیصه ­های صوتی موسیقی مانند تزئینات، جمله­ بندی، کارگان، کوک و فواصل را شامل می­ شود.

عوامل اجرایی نیز شامل تکنیک­ های ویژه درسازها، دینامیک، سونوریته، و سازبندی آنسامبل­ها است. البته ممکن است که در برخی از موارد شاهد هم­پوشانی در مفاهیم باشیم. بطور مثال...

چکیده

آنچه از آن تعبیر به حکمت و فلسفه موسیقی می‌شود شاخه‌ای از دانش عام فلسفه بوده است که در طبقه‌ای خاص و تحت فلسفه وسطی یا ریاضی مورد کنکاش و نظرورزی قرار گرفته است. تمزیج و ترکیب عناصر تفکر ایرانی و یونانی و هندی عزیمت‌گاه برهم‌نهاده‌ای شده است که خود را در رسالات فلسفی و موسیقایی در دوره اسلامی به منصه ظهور رسانده است. در این میان تفکیک دو رویکرد استدلالی و اشراقی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌گردد که هریک به فراخور،پایه‌های بنیادین اندیشه موسیقایی را پی‌ریزی نموده‌اند. در این نوشتار تلاش بر آن است تا با واكاوی بنیان های تاثیر گزار بر این حوزه به بررسی مبانی و مبادی فلسفی مترتب...