[لطفاً برای ملاحظۀ تصاویر به بهارنامه مراجعه فرمایید]
عبدالحسین‌خان شهنازی فرزند کوچک مرحوم آقامیرزاحسینقلی فراهانی و برادر کوچک‌تر علیاکبرخان شهنازی، از معدود اعضای خاندان هنر میباشد که کارنامه هنری او به طور مدون مورد بررسی و تحقیق قرار نگرفته است. هرچند با وجود شاگردان متعدد وی نظیر جلیل شهناز، فرهنگ شریف، و مهدی مجرد تاکستانی که از او به یادگار مانده‌اند میتوان به بخشی از فعالیت وی به عنوان آموزگار تار پی برد، اما ابعاد نوازندگی و آهنگسازی او خصوصا از منظر صفحه‌شناسی، آنچنان که باید، مورد توجه قرار نگرفته است.
در این مقاله به این دو بعد کمتر شناخته شده از کارنامه هنری وی خواهیم پرداخت. در بخش نخستین به مجموعه آثار به جا مانده از تار او، و در بخش دوم به کارنامه آهنگ‌های ساخته شده توسط وی می‌پردازیم.
عبدالحسین‌خان شهنازی در جوانی
(عکس از کتاب گلبانگ محراب تا بانگ مضراب)
بخش اول:
بطور کلی آثار بجا مانده از تار عبدالحسین خان شهنازی به دو نوبت ضبط تقسیم می‌شوند:
- تهران – کمپانی هیزمسترزویس – ۱۳۰۷ خورشیدی
- تهران – کمپانی هیزمسترزویس – ۱۳۰۸ خورشیدی
متاسفانه تا آنجایی که نگارنده اطلاع دارد و آنطور که از شواهد برمی‌آید، عبدالحسین‌خان شهنازی نه در نوبت ضبط دیگری حضور داشته و نه با کمپانی دیگری قراردادی امضا کرده است. لازم به ذکر است که عبدالحسین‌خان شهنازی از اولین نوازندگانی است که به استخدام رادیو درمی‌آید و به اجرا میپردازد. اما به علت پخش زنده‌ی برنامه‌های رادیو و عدم وجود دستگاه ضبط در اداره رادیو برای ضبط و نگهداری آثار، اثری از تار وی در سالهای فعالیتش در رادیو وجود ندارد. اما لازم به یادآوری است که تا سال ۱۳۲۷ که وی در قید حیات بوده است، دستگاه های ضبط خانگی/خصوصی نظیر دستگاه های صفحه‌پرکنی خانگی و یا دستگاه‌های ضبط سیمی به ایران معرفی شده بودند و در بعضی خانه‌ها موجود بودند. از این جهت این امکان وجود دارد که در آینده صفحه و یا نوار سیمی‌ای ضبط شده از ساز وی در واپسین سالهای حیاتش چه به صورت خصوصی و چه پرشده از روی رادیو (بطور خانگی) پیدا شود.
نواخته‌ها:
۱. نوبت اول: ۱۳۰۷ خورشیدی
اولین آثار به جا مانده از تار عبدالحسین شهنازی به تابستان ۱۳۰۷ برمیگردد، زمانی که کمپانی گرامافون تحت نام هیزمسترزویس برای بار سوم در دوره ی دوم ضبط (۱۳۰۵-۱۳۱۸) راهی تهران میشود و در خیابان لاله زار اقدام به ضبط صفحات گرامافون از موسیقی‌دانان ایرانی (و ارمنی) میکند. خوانندگانی که در این صفحات وی را همراهی میکنند سیدجواد بدیع‌زاده و مادام سیرانوش ملکونیان میباشند. آثار ضبط شده در این نوبت، به شرح زیر میباشند:
| نام اثر | شماره صفحه | شماره کاتالوگ۱ | ||||
| عمریست که تا پیش گل روی تو خارم | سه گاه ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | AX 904 | |
| خواهی تو به تیغم بکش و خواه رها کن | مخالف ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | AX 904 | |
| من آن نیم که ز عشقت کناره کنم | بیات ترک ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | AX 905 | |
| ز شام تا به سحر بر سرم گل اندود است | شکسته مثنوی ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | AX 905 | |
| هان ای نسیم سحری پیش یار | تصنیف سه گاه ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیرانوش ملکونیان | AZ 19 | ||
| ناصحا پند مخوان در گوشم | ضربی سه گاه ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیرانوش ملکونیان | آواز ضربی | AZ 19 | |
| چهارگاه ناله عاشق ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیرانوش ملکونیان | AZ 16 | |||
| ضربی چهارگاه ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیرانوش ملکونیان | آواز ضربی | AZ 16 |
نکته: اسامی ذکر شده در جدول به رنگ قرمز را به علت نبود منابع کافی نمیتوان کاملا قطعی دانست.
سمت چپ: ساز و آواز سه گاه با آواز سیدجواد بدیع‌زاده - سمت راست: ساز و آواز بیات ترک با آواز سیدجواد بدیع‌زاده
(از مجموعه نگارنده)
۲. نوبت دوم: ۱۳۰۸ خورشیدی
دومین سری از آثار به جا مانده از تار عبدالحسین خان شهنازی به تابستان و پائیز ۱۳۰۸ برمیگردد، زمانی که کمپانی هیزمسترزویس برای ادامه ضبط های انجام شده در نوبت پیشین بار دیگر به تهران می‌آید.
هنرمندانی که در این نوبت ضبط، عبدالحسین خان شهنازی را همراهی میکنند به شرح زیر میباشند:
آواز(مرد): سیدجواد بدیع زاده – سیدمحمد‌خان – اسماعیل‌خان ادیب خوانساری – ابوالحسن‌خان اقبال‌آذر
آواز(زن): اخترخانم یگانه – نیراعظم خانم رومی – ایران خانم (ایران‌الدوله هلنی)
ویولن: جهانگیر وفادار – ابراهیم‌خان منصوری
تنبک: اصغر آکومپانیان – مهدی‌خان غیاثی
این آثار به شرح زیر میباشند:
| نام اثر | شماره کاتالوگ | |||||
| پیش‌درآمد چهارگاه ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 001 | ||||
| چهار گاه ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | GF 001 | ||
| ای مرغ بی‌آشیان بیرون شو از بوستان | تصنیف افشاری: ای مرغ بی‌آشیان۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی۲ جهانگیر وفادار اصغر آکومپانیان | سیدجواد بدیع زاده | GF 002 | ||
| ای مطرب از دلبرا نغمه دل‌آویز | تصنیف افشاری: ای مرغ بی‌آشیان ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی جهانگیر وفادار اصغر آکومپانیان | سیدجواد بدیع زاده | GF 002 | ||
| جلوه گل بوی سنبل | تصنیف همایون: جلوه گل ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی جهانگیر وفادار اصغر آکومپانیان | سیدجواد بدیع زاده | GF 003 | ||
| ای عشق آخر کردی بی‌خبرم | تصنیف همایون: جلوه گل ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی جهانگیر وفادار اصغر آکومپانیان | سیدجواد بدیع زاده | GF 003 | ||
| همایون ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 008 | ||||
| بیداد ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 008 | ||||
| راست پنجگاه ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 009 | ||||
| ماوراءالنهر ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 009 | ||||
| تصنیف ماهور: باده سرخ ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | اختر خانم یگانه | GF 017 | |||
| ضربی ماهور و رنگ ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | اختر خانم یگانه | ضربی و رنگ | GF 017 | ||
| گر ناله من در دل سنگش اثری داشت | دشتی ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | اسماعیل ادیب‌خوانساری | ساز و آواز | GF 028 | |
| آواز من از کنگره عرش کشیدم | رهاوندی ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | اسماعیل ادیب‌خوانساری | ساز و آواز | GF 028 | |
| .......... کامرانی را | سه گاه ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | نیراعظم رومی | ساز و آواز | GF 036 | |
| مگر به عشق دلی زنده ماند و جاوید | سه گاه ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | نیراعظم رومی | ساز و آواز | GF 036 | |
| به عزم توبه سحر گفتم استخاره کنم | بیات ترک ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ساز و آواز | GF 039 | ||
| گدای میکده ام لیک وقت مستی بین | بیات ترک شکسته ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ساز و آواز | GF 039 | ||
| شور ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ایران‌خانم(ایران‌الدوله هلنی) | ساز و آواز | GF 045 | ||
| لله غم دایه غم هم صحبتم غم | گلریز ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ایران‌خانم(ایران‌الدوله هلنی) | ساز و آواز | GF 045 | |
| می فروشان که به یک جرعه دل از ما بردند | ماهور ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | GF 055 | |
| به خدا که گر بمیرم ز تو دست برنگیرم | همایون: شور عشق ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | GF 056 | |
| بسکه دل اندر خم هر تار مویش بسته ام | قرایی ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | سیدجواد بدیع زاده | ساز و آواز | GF 056 | |
| ای شب جدایی که تیره و تاری | تصنیف سه گاه: شب و جدایی ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی۳ ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | نیراعظم رومی | GF 061 | ||
| با همه ی ستمگری از همه مهربان تری | تصنیف سه گاه: شب و جدایی ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | نیراعظم رومی | GF 061 | ||
| اپرت مناجات عاشق ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی۴ ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | نیراعظم رومی | GF 062 | |||
| اپرت مناجات عاشق ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | نیراعظم رومی | GF 062 | |||
| لاابالی چه کند دفتر دانایی را | درآمد نوا ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 068 | |
| دیده را فایده آن است که دلبر بیند | نهفت حسینی ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 068 | |
| گویند کسان بهشت با حور خوش است | افشار ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 069 | |
| گر باده به کوه دهی رقص کند | افشار نهیب ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 069 | |
| نامفهوم (شعر به زبان آذری است) | قره باغ ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 070 | |
| شکسته فارس ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 070 | ||
| همایون ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ایران‌خانم(ایران‌الدوله هلنی) | ساز و آواز | GF 076 | ||
| لاله چشم برافروز که از مردم چشم | بیداد ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | ایران‌خانم(ایران‌الدوله هلنی) | ساز و آواز | GF 076 | |
| سه گاه ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 083 | ||||
| سه گاه مخالف ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | GF 083 | ||||
| زان پیش که از زمانه تابی بخوریم | بیات ترک ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | ابوالحسن اقبال‌آذر | ساز و آواز | GF 091 | |
| ماهور ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی | اسماعیل ادیب‌خوانساری | ساز و آواز | GF 101 | ||
| مسکین دل دردمند بیچاره من | عراق ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی | اسماعیل ادیب‌خوانساری | ساز و آواز | GF 101 | |
| آخر ای سنگدل این زنخدان تا چند | ابوعطا ۱ | عبدالحسین‌خان شهنازی۵ ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | نیراعظم رومی | ساز و آواز | GF 104 | |
| حجاز ۲ | عبدالحسین‌خان شهنازی ابراهیم خان منصوری مهدی خان غیاثی | نیراعظم رومی | ساز و آواز | GF 104 |
نکته: اسامی ذکر شده در جدول به رنگ قرمز را به علت نبود منابع کافی نمیتوان کاملا قطعی دانست.
نمونه‌هایی از لیبل صفحات ضبط شده از عبدالحسین شهنازی
از چپ:
ردیف اول: تک‌نوازی در دستگاه همایون - ساز و آواز چهارگاه با سیدجواد بدیع‌زاده
ردیف دوم: ساز و آوار ماهور با سیدجواد بدیع‌زاده - تصنیف جلوه گل در همایون با آواز سیدجواد بدیع‌زاده
از چپ:
ردیف اول: اپرت مناجات عاشق با آواز نیراعظم رومی - ساز و آواز سه گاه با نیراعظم رومی
ردیف دوم: ساز و آواز افشاری با ابوالحسن‌خان اقبال‌آذر - ساز و آواز نوا با ابوالحسن‌خان اقبال‌آذر
(تمامی صفحات به غیر از صفحات همراه اقبال‌آذر، ساز و آواز چهارگاه با بدیع‌زاده، و اپرت مناجات عاشق، از مجموعه شخصی نگارنده میباشند. چند مورد یاد شده که از مجموعه نگارنده نمی‌باشند، از سایت ایبی برداشته شده‌اند.
ساخته‌ها:
اطلاعات فراوانی از کارنامه آهنگسازی عبدالحسین‌خان شهنازی در دسترس نیست، و تنها تعداد محدودی اثر را میتوان با قطعیت بیشتر، ساخته و پرداخته وی دانست. فارغ از پیش‌درآمد چهارگاه که در فهرست بالا به آن اشاره شد و به احتمال زیاد از ساخته‌های خود عبدالحسین‌خان شهنازی میباشد، تنها تعداد محدودی تصنیف از وی به جا مانده است. دو تصنیف با نام‌های ۱. باد نوبهاری (با صدای غلامحسین بنان و شعری از رهی معیری) و ۲. آفرین (با صدای نیراعظم رومی و شعری از حسین مسرور) را میتوان با قطعیت بیشتری از ساخته های وی دانست. در پایین شعر این دو اثر آورده شده است.
۱. باد نوبهاری – شوشتری – رهی معیری۶
می اگرش شورافکن اثری‌ست
چشم تو را تاثیر دگری‌ست
از نگهت سوزد خرمن جان
در می اگر از گرمی اثری‌ست
نظر ز حال ما چه پوشی از جفا
که بر گدای خود سلطان را نظری‌ست
فصل بهار آمد، غنچه به بار آمد
لاله کشد میل طرف چمن
هر طرفی یاری، از لب دلداری
بوسه رباید، جز لب من
در این بهارم ای صنم
بنه قدم بر چشم تر
که شاخه گل چو بردمد
به طرف جو باشد خوشتر
گوید به تو از جانب گل باد نوبهاری
کز غنچه لب کام دل عاشقان برآری
دوران گل و حسن تو گردد سپری
آن به که به آزار من ای گل در گذری
نام جفا پس از این نبری
۲. آفرین – سه‌گاه – حسین مسرور۷
آفرین به آن صورت، آفرین(۲)
که از تیرگی‌های آب و گل
پدید آورد صورتی چنین
جمالی چنین شوخ و دلربا
نگاری چنین نغز و نازنین
کس ندیده بشر را نکوتر از ماه
با جمال بهشتی تبارک الله
دست حق تو را به همراه
گل نباشد بدین خوشبویی
مه نتابد بدین خوشرویی (پرسویی)۸
ای که با این همه خوبی و رسایی
به معشوق حقیر رخ نگشایی
تصنیف آفرین در سه گاه با آواز نیراعظم خانم رومی
(از مجموعه نگارنده)
۱. نواخته های عبدالحسین‌خان شهنازی از منظر تاریخی و مطالعه روند تغییرات فنی و سلیقه‌ای موسیقی ایرانی در دوران گذار(پهلوی اول) و همچنین شکل گیری نوآوری ها و سبک‌های جدید اهمیت بسزایی دارند. برای مثال میتوان به سبک موسوم به شیرین‌نوازی اشاره کرد که توسط شاگردان عبدالحسین خان شهنازی ادامه داد شده است. با وجود اینکه هیچ‌کدام از صفحات ضبط شده از او شباهت زیادی به سبک شیرین‌نوازی ندارد، گفته میشود که وی در سالهای پایانی حیاتش دچار تغییر سبک نسبی در نوازندگی شده است. و از آنجایی که اکثریت شاگردان وی در همان سالهای پایانی حیاتش، شاگرد وی بوده‌اند، این روایت چندان دور از ذهن به نظر نمیرسد.
۲. تنوع مایه های ایرانی اجرا شده توسط عبدالحسین شهنازی نشانگر توانایی و تسلط وی به ردیف موسیقی ایرانی میباشد.
۳. باقی ماندن تعداد محدودی اثر آهنگسازی‌شده توسط وی میتواند نشانگر این باشد که با وجود داشتن ذوق و توانایی در زمینه خلق آثار آهنگسازی‌شده، عبدالحسین شهنازی خود را در درجه اول و بیشتر از هرچیزی یک نوازنده تار میدانسته و صرفا گاه و بی‌گاه به سراغ خلق آثار آهنگسازی‌شده میرفته است.
۴. هرچند تعداد تصانیفی که بتوان با قطعیت آنها را از آثار عبدالحسین‌خان شهنازی دانست محدود به دو اثر میباشد، اما این احتمال وجود دارد که تصانیفی که وی با اخترخانم یگانه و نیراعظم رومی اجرا کرده است، از ساخته های خود او باشد.
۵. آثار به جا مانده از وی با وجود تعداد محدودشان، از اهمیت هنری و تاریخی به سزایی برخوردار هستند. نواخته‌های وی از صلابت، قدرت، و شیرینی خاصی برخوردار هستند و با وجود تشابه به نواخته‌های هم‌نسلان‌اش از منظر وجود نوآوری، شباهت چندانی به دیگران از منظر سبک ندارد. سبک نوازندگی وی در این دوره کاملا مختص به شخص وی میباشد. جمله‌پردازی های متفاوت و نوآورانه، استفاده غیرمعلول از تکنیک های مختلف تارنوازی، سلیقه و سبک منحصر به فرد در اجرای چهارمضراب‌ها و جملات/قطعات ضربی از جمله ویژگی‌هایی‌ست که ساز وی را پراهمیت و متمایز کرده است.
۶. به طور کلی میتوان میراث به جای مانده از عبدالحسین خان شهنازی را آثار متفاوت و باکیفیت وی در زمینه تارنوازی و همچنین شاگردان وی دانست که سبک و طرز فکر اجرایی او را تا حد زیادی دنبال کرده‌اند. امید که این میراث و مهم تر از هرچیزی سبک وی و نگاه وی به معقوله‌ی نوآوری در زمینه موسیقی ایرانی و بخصوص تارنوازی مورد توجه و یادگیری نسل حاضر و نسل‌های بعدی قرار گیرد. راهش پررهرو باد.
وی در ۲۸ اسفند ماه سال ۱۳۲۷ در میانه‌ی دهه پنجم زندگی‌اش در تهران درگذشت و در گورستان امامزاده عبدالله در شهرری به خاک سپرده شده. جایی که بعدها اعضای دیگر خانواده شهنازی، از جمله حاج علیاکبرخان شهنازی نیز به خاک سپرده شدند.
(عکس توسط شخص نگارنده گرفته شده است.)
۱. اطلاعات مبنای دو فهرست تهیه شده از کتاب صفحه های فارسی شرکت گرامافون نوشته‌ی مایکل کنی‌یر استخراج شده است. ولی از آنجایی که اطلاعات موجود در این کتاب از جهات بسیاری دارای اشتباه و یا کمبود میباشند، نگارنده فهرست ها را با توجه به اطلاعات خویش تکمیل و تصحیح کرده است. تصحیح و تکمیل فهرست ها توسط نگارنده بر اساس صفحات موجود در مجموعه شخصی نگارنده و سایر مجموعه‌ها انجام شده است.
۲. لازم به ذکر است که در بسیاری از موارد تمامی اطلاعات به طور کامل بر روی صفحات ذکر نشده‌اند، از این رو از منابع دیگری نظیر کاتالوگ منتشر شده توسط کمپانی هیزمسترزویس و یا منابع مکتوب دیگر استفاده شده است. برای مثال این نکته که جهانگیر وفادار و اصغر آکومپانیان در این دو صفحه عبدالحسین شهنازی و سیدجواد بدیع‌زاده را همراهی کرده‌اند، بر اساس گفته‌های سیدجواد بدیع زاده در کتاب خاطرات‌اش با عنوان گلبانگ محراب تا بانگ مضراب میباشد(۸۷).
۳. همراهی ابراهیم خان منصوری و مهدی خان غیاثی در این صفحه، تنها محدود به پیش‌درآمد ابتدای صفحه و قطعه ضربی انتهای صفحه میباشد.
۴. همراهی ابراهیم خان منصوری و مهدی خان غیاثی در این صفحه، تنها محدود به پیش‌درآمد ابتدای صفحه و قطعه ضربی انتهای صفحه میباشد.
۵. همراهی ابراهیم خان منصوری و مهدی خان غیاثی در این صفحه، تنها محدود به پیش‌درآمد ابتدای صفحه و قطعه ضربی انتهای صفحه میباشد.
۶. علت انتصاب آهنگ این تصنیف به عبدالحسین شهنازی، ذکر وی به عنوان آهنگساز در برنامه "یادی از هنرمندان" به سرپرستی روح‌الله خالقی میباشد.
۷. علت انتصاب آهنگ این تصنیف به عبدالحسین شهنازی، ذکر وی به عنوان آهنگساز در مقاله‌ی "سرگذشتی از سرود و ترانه در رادیو ایران" نوشته هدایت‌الله نیرسینا میباشد (ص ۱۹)الاال .
۸. این تصنیف برای بار دوم توسط بانو سروش ایزدی به همراهی گروه سماعی اجرا شده است که در شماره های ۲۶-۲۸-۲۶-۷۳ برنامه گلچین هفته پخش شده است. در این اجرا تغییر مختصری در شعر داده شده است، بدین صورت که به جای "خوشرویی" در مصرع یکی مانده به آخر، از کلمه "پرسویی" استفاده شده است.
منابع:
بدیع‌زاده، سیدجواد. گلبانگ محراب تا بانگ مضراب، به کوشش الهه بدیع زاده، نشر نی، ص ۸۷، ۱۳۸۳.
کنی‌یر، مایکل. صفحه های فارسی شرکت گرامافون، مترجم: محسن محمدی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی؛ صص ۲۶۳-۳۱۹، ۱۳۸۶.
نیرسینا، هدایت‌الله. "سرگذشتی از سرود و ترانه در رادیو ایران"، مجله رادیو ایران، شماره ۳۰، ص ۱۹.
افزودن دیدگاه جدید